Melding doen
Groengebied Amstelland | Over | Veenderij in Amstelland
Publicatiedatum: 21 december 2022
Zoals zoveel polders in het veengebied van Holland en Utrecht, zijn diverse polders in Amstelland ontstaan door het afgraven van het veen voor turfwinning. Lees mee hoe dit ooit is ontstaan.
Ooit bedekten veengebieden grote delen van Nederland. Tot in de tiende eeuw was West-Nederland zelfs een uitgestrekt en onbegaanbaar veengebied. Bewoners van ons land lieten deze gebieden links liggen: het was nat, ontoegankelijk en de muggen tierden er welig. Grappig weetje: ook de Romeinen waren niet dol op de veenmoerassen, omdat hier met hun zware uitrusting geen doorkomen aan was.
Veen bestaat uit niet-vergane plantenresten en ontstaat als planten in moerassen sneller groeien dan ze worden afgebroken. De dode planten stapelen zich op tot dikke lagen. Een veenbodem houdt als een spons water vast en alles zakt erin weg. Het veenlandschap bestond uit heuvelachtige veenkussens waartussen riviertjes kronkelden, omzoomd met stroken riet en bos.
In de tiende en elfde eeuw was het klimaat uitzonderlijk droog, waardoor de bovenlaag van het veen uitdroogde en enigszins begaanbaar werd. Met bootjes trokken landbouwers het veengebied in, om het land geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. Door de ontginning die zij in gang zetten, onderging het landschap een totale gedaanteverwisseling.
Door slootjes te graven werd het veen ontwaterd en werden de gebieden begaanbaar gemaakt. Men ging meestal op dezelfde manier te werk, waardoor je vandaag de dag nog goed kunt zien waar vroeger veengebied was. Onder meer in Polder de Ronde Hoep (zie onderstaande afbeelding) en de Duivendrechtse Polders zijn die duizend jaar oude slotenpatronen nog vrijwel onaangetast bewaard gebleven.
Het slotenpatroon van De Ronde Hoep
Een gevolg van de ontwatering was het zakken van de bodem, het zogenaamde ‘inklinken’ van het veen. Het land kwam lager te liggen dan het water, waardoor er steeds meer overstromingen voorkwamen. De riviertjes verbreedden zich, soms zelfs tot meren zoals bij de Bijlmer- en Watergraafsmeer.
De aanleg van dijken werd noodzakelijk. Omdat het land tot onder het gemiddelde waterniveau was gezakt, moest er ook een andere manier worden bedacht om het gebied verder te ontwateren. Vanaf de zestiende eeuw bouwde men daarom molens om het water uit de polders omhoog te werken naar de riviertjes.
In diezelfde zestiende eeuw groeide Amsterdam uit tot een belangrijk handelscentrum. De groeiende bevolking van de stad had niet alleen grote behoefte aan landbouwproducten, maar ook aan brandstof. Er was dringende vraag naar alternatieven voor hout. Dat leidde opnieuw tot een grote verandering van het landschap rondom Amsterdam: de polders werden systematisch en op grote schaal afgegraven voor het veen.
Het gedroogde veen, ook wel turf genoemd, was een belangrijke brandstof. De plassen die door de turfwinning ontstonden werden drooggemalen. Dit proces is tot in de twintigste eeuw doorgegaan, toen het meeste veen was afgegraven en er andere alternatieven voor brandstof waren zoals steenkool, aardolie en aardgas.
Het proces van turfwinning (beeld: Stadsarchief Amsterdam)
Langs de riviertjes was het bos- of rietveen rijk aan klei en leverde hierdoor kwalitatief minder goede turf. Bovendien wilde men de dijken intact houden. Daarom is langs de rivieren steevast een strook land onaangetast gebleven. Op deze wijze ontstond er een landschap met middeleeuws verkavelde ‘bovenlanden’ langs de rivieren. Meer landinwaarts zijn de laaggelegen droogmakerijen te vinden met een moderner, rechttoe-rechtaan slotenpatroon.
De sloten die hun oorsprong vonden in de tijd van de ontginning zijn vaak bochtig en liggen op onregelmatige afstanden van elkaar. In de lagergelegen droogmakerijen zijn de sloten die na de vervening zijn gegraven recht en in een regelmatig patroon.
Wil je met deze kennis op zak eens op zoek naar veengebieden van weleer in Amstelland? Lees hier meer over de veenpolders in Groengebied Amstelland!
Met dank aan: Geologie van Nederland, Historisch Amstelland